Νέο τμήμα

στην Παραδοσιακή Μουσική

Από τη διδακτική χρονιά 2014-15 η Φιλαρμονική Εταιρία Ωδείο Πατρών λειτουργεί νέο τμήμα στη Σχολή Παραδοσιακής Μουσικής. Στο τμήμα αυτό διδάσκει κανονάκι ο Σωτήρης Καφούσιας.

Το Κανονάκι (ονομασία που προέρχεται από τον κανόνα -το πειραματικό μονόχορδο του Πυθαγόρα) είναι γνωστό στην Ελλάδα από την αρχαιότητα ως τρίγωνο ή επιγόνειο και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ως ψαλτήρι.

Είναι νυκτό όργανο, με εντέρινες χορδές, παίζεται με δύο πένες που προσδένονται με μεταλλικές δακτυλήθρες στους δείκτες των δύο χεριών. Σε κάθε χορδή, κινητοί καβαλάρηδες υψώνουν τους φθόγγους σύμφωνα με τα μικροδιαστήματα της παραδοσιακής μουσικής κλίμακας όπου κινείται ο οργανοπαίκτης.

Στην αριστερή πλευρά βρίσκονται τα "μανταλάκια", ή μαντάλια, ένα είδος από κινητούς καβαλάρηδες, που με το ανέβασμα ή το κατέβασμά τους υψώνουν ή χαμηλώνουν το ύψος των φθόγγων κατά 1/4 του τόνου (ισούται περίπου με 2-3 μόρια ή κόμματα). Κάθε φθόγγος μπορεί να έχει από ένα μέχρι 5-6 περίπου μανταλάκια.

Το κανονάκι παίζεται κρατημένο πάνω στα πόδια του οργανοπαίκτη (όταν είναι καθιστός φυσικά), με δυο πένες ή νύχια, όπως λέγονται, που προσδένονται στους δείκτες των δυο χεριών με μεταλλικές δαχτυλήθρες. Τα νύχια, κατασκευασμένα από πλαστική ύλη, είναι τεχνητά και αποτελούν προέκταση των φυσικών νυχιών (το κανονάκι είναι νυκτό όργανο), ο εκτελεστής με αυτά τσιμπάει με μεγαλύτερη ευκολία και σταθερότητα τις χορδές, συνήθως με το αριστερό χέρι τις χαμηλές και το δεξί τις ψηλότερες.

Οι φθόγγοι αποτελούνται από τρεις χορδές ο καθένας, κουρδισμένες όλες στον ίδιο τόνο. Η μελωδική έκταση του οργάνου είναι περίπου τρεισήμισυ οκτάβες. Οι νότες βρίσκονται σε αλληλουχία μεταξύ τους, δηλ. η μια μετά την άλλη (κάτω οι χαμηλές και προς τα πάνω οι ψηλότερες) και είναι κουρδισμένες στη διατονική κλίμακα. Έτσι ο οργανοπαίκτης έχει μπροστά του την κλίμακα της μελωδίας που παίζει. Ανάλογα πάντα με το είδος της κλίμακας ή και την βάση της μελωδίας, μπορεί να αλλάξει με τα μανταλάκια την οξύτητα των φθόγγων κατά μερικά μόρια ή κατά ένα ημιτόνιο (είτε στην αρχή του κομματιού είτε κατά τη διάρκειά του - εκεί φαίνεται και η δεξιοτεχνία του) κι έτσι μπορεί να σχηματίζει δεκάδες διαφορετικές κλίμακες. Το κανονάκι επομένως μπορεί να παίξει όλα τα διαστήματα και τις υποδιαιρέσεις του τόνου και γι' αυτό το λόγο είναι αρκετά χρήσιμο και στην εκμάθηση της Βυζαντινής Μουσικής.

Το κανονάκι παλιότερα, κυρίως στους μεσαιωνικούς χρόνους, ήταν γνωστό με την ονομασία "Ψαλτήριο". Οι αρχές του ψαλτηρίου ανιχνεύονται στον ασιατικό χώρο, πολλούς αιώνες πριν από τους αρχαιοελληνικούς κλασικούς χρόνους. Στην αρχαία Ελλάδα, από πολλούς συγγραφείς έχουμε μαρτυρίες για μουσικά όργανα πιθανόν του τύπου του ψαλτηρίου, με τις ονομασίες τρίγωνον ψαλτήριον, επιγόνειον, μάγαδις κλπ, χωρίς να υπάρχουν εικονογραφημένες μαρτυρίες. Γι' αυτό μόνο υποθέσεις έχουν γίνει έως σήμερα για τη σχέση του αρχαιοελληνικού ψαλτηρίου με το κανονάκι. Αντίθετα, στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους, τα ιστορημένα χειρόγραφα και οι τοιχογραφίες των εκκλησιών έχουν πολλές πληροφορίες για το ψαλτήριο σε σχήμα τριγώνου ή τραπεζίου, τον τρόπου με τον οποίο κρατιέται, παίζεται, κλπ.

Το κανονάκι "παίζει" κυρίως στα θρακιώτικα, σε κωνσταντινουπολίτικα και μικρασιάτικα τραγούδια. Από τους πιο γνωστούς οργανοπαίκτες σήμερα είναι οι Ν. Στεφανίδης, Π. Ταμπούρης, Π. Δημητρακόπουλος, Μ. Κουτσαγγελίδης, Μ. Καρπάθιος κ.ά.

Ο Σωτήρης Καφούσιας γεννήθηκε το 1984 στην Πάτρα. Διαμένει στα Βραχναΐικα - Πατρών όπου και τέλειωσε το Λύκειο.

Η ενασχόληση με την μουσική ξεκινά από μικρή ηλικία με το ακκορντεόν. Τελειώνοντας το Λύκειο έχει στην κατοχή του: Πτυχίο Ωδικής, Πτυχίο Αρμονίας, Πτυχίο Αντίστιξης, Πτυχίο Ακορντεόν ενώ βρίσκεται στο τελευταίο έτος για το Πτυχίο της Φυγής. Παράλληλα περνάει στο ΤΕΙ Ηπείρου, στο τμήμα Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής όπου και τελειώνει τις σπουδές του με ειδικότητα στο Κανονάκι.

Διδάσκει επί 4 χρόνια στο Μουσικό Σχολείο της Πάτρας με ειδίκευση στο Κανονάκι, και 5 χρόνια στην Μουσική Σχολή Τερψιχόρη ως καθηγητής ακκορντεόν, θεωρητικών και ανωτέρων θεωρητικών. Έχει πάρει μέρος σε πολλές εκδηλώσεις του Μουσικού Σχολείου, της Μουσικής Σχολής Τερψιχόρη καθώς και σε ανεξάρτητους φορείς.

Η ενασχόληση του με την μουσική συνεχίζεται με την εκμάθηση Βυζαντινής Μουσικής καθώς και την συμμετοχή του σε μουσικά σχήματα της περιοχής των Πατρών.